Kompetencje jutra na progu czwartej rewolucji przemysłowej – Bartosz Sobotka

Czas pandemii COVID-19 to niewątpliwie czas refleksji, który być może przyczyni się do rewizji wartości wyznawanych w XXI wieku. Obecna sytuacja jest także dobrą okazją, aby na „nowo” przyjrzeć się jakie kompetencje będą potrzebne „jutro”, w które inwestować trzeba już dziś, niezależenie od tego, którą drogą podąży ludzkość.

Niewątpliwie w dalszym ciągu będziemy konsumentami (prawdopodobnie bardziej świadomymi), posiadającymi siłę nabywczą (siłę napędowa gospodarki jaką znamy) będącą następstwem wykonywanej pracy. Tylko rodzą się pytania: Jakiej pracy? Jakie kompetencje (rozumiane jako triada wiedzy, umiejętności i postaw) są/będą potrzebne do jej wykonywania?  O tyle ważne są te pytania, o ile w dalszym ciągu praca dla ludzkości ma podstawowe znaczenie aksjologiczne sprowadzające się do „bycia potrzebnym”.

Gospodarka 4.0

Nie mamy pewności czy już wkroczyliśmy w nowy okres, czy jesteśmy na progu. Niewątpliwie od targów w Hanowerze w przestrzeni publicznej hasło Przemysłu 4.0 i czwartej rewolucji przemysłowej stało się powszechne. Czym w zasadzie jest Gospodarka 4.0?

Można ją zdefiniować jako: „Techniczną integrację systemów wirtualno-fizycznych (Cyber-Physical systems – CPS) w procesach produkcyjnych i logistycznych oraz zastosowanie Internetu rzeczy (Internet of Things – IoT) oraz Internetu usług w procesach przemysłowych – łącznie z wynikającymi z tej integracji konsekwencjami dla kształtowania się łańcuchów wartości, przemian modeli biznesowych, a także procesów świadczenia usług i organizacji pracy^[1]”.

Przede wszystkim należy zauważyć inkluzywny charakter zachodzących zmian. Nie dotyczy on tylko warstwy technologicznej (przemysłowej), ale także wnika do życia codziennego każdego człowieka. Główną siłą napędową nowych przemian jest sztuczna inteligencja.

O ile celem zmian trzeciej rewolucji przemysłowej było zredukowanie wysiłku fizycznego człowieka poprzez rozwój techniki, tak celem zmian czwartej rewolucji wcale nie jest zredukowanie jego wysiłku intelektualnego, ale…znalezienie nowej przestrzeni do życia człowieka, czyli kolonizacja kosmosu, dzięki koncepcji technologicznej osobliwości (singularity).

Rzeczywistość zarysowaną powyżej potrafimy sobie wyobrazić. Uwiarygadniają ją informacje na temat kolejnych osiągnięć Elona Muska i jego firmy SpeceX^[2]. Natomiast rodzi się pytanie o rolę człowieka w tej rzeczywistości, a więc i o kompetencje, zarówno te w życiu codziennym, jak i zawodowym. Tak jak nadchodząca zmiana ma charakter inkluzywny, holistyczno-integracyjny, tak i kompetencje należy traktować w taki sam sposób. Bez rozróżniania na te potrzebne w życiu codziennym, jak i te potrzebne w życiu zawodowym.

Przeczytaj książkę lub ebook’a Bartosza Sobotki

 Kompetencje jutra, czyli czego rzeczywistość będzie wymagała od naszych dzieci.

Przygotuj siebie i swoje dzieci na nadchodzące zmiany! Bez względu na to, czy się przygotujesz czy nie, one nastąpią. 

Systemowe interakcje zachodzące w czasie rzeczywistym wykluczają tradycyjne pojmowanie koncepcji work-life balance jako 8 godzin pracy, 8 godzin życia osobistego  i 8 godzin snu.

Płaszczyzny te zachodzą na siebie. W pracy myślimy o życiu osobistym (media społecznościowe), a w domu myślimy o pracy (nowe pomysły, idee).

A może należy postawić pytanie czy praca (jako zarobkowa forma ludzkiej aktywności) będzie istniała? Czy roboty napędzane algorytmami wspomaganymi przez sztuczną inteligencje nie zastąpią ludzi?

Już w 2013 roku badacze z Oxford Martin School – Carl Frey i Michael Osborne stwierdzili, że 47 proc. miejsc pracy w USA w ciągu dekady lub dwóch jest zagrożonych komputeryzacją^[3]. Kolejne raporty takich instytucji jak McKinsey Global Institue z 2015 roku^[4], PwC w 2017 roku^[5] potwierdzały ten trend. Z drugiej strony inne instytucje, takie jak BCG^[6], czy Światowe Forum Ekonomiczne^[7] prognozują wzrost zatrudniania jako konsekwencję wdrażania nowych technologii.

 Kompetencje jutra

Wraz z rozwojem technologii coraz więcej towarów i usług będzie dostępnych dla człowieka w niższej cenie, co niestety w połączniu  z wszechobecnym systemem polegającym na tym, że społeczeństwo jest zorganizowane wokół konsumpcji, może prowadzić w konsekwencji do jej autonomizacji, czyli jej użyteczności bez naszej świadomości.  Efektem tego zjawiska może być fragmentyzacja społeczeństwa^[8], prowadząca do atrofii społecznej, co w połączeniu z panującym postmodernistycznym relatywizmem, brakiem zaufania do norm moralnych, filozofii, systemów etycznych staje się jak najbardziej realne.

Dlatego tak ważna jest dziś debata o potrzebnych kompetencjach, które pozwolą człowiekowi na zmierzenie się z nadchodzącymi zmianami.

Warto przecież pamiętać o przyczynie (kluczowej kompetencji), która doprowadziła człowieka do Gospodarki 4.0, czyli zdolności poznawczej (umiejętności) i chęci rozwoju. Zarówno wynalezienie maszyny parowej, elektryczności, linii produkcyjnej, układu scalonego, zdobycie Czomolungmy, wysłanie człowieka na Księżyc czy dotarcie do dno Rowu Mariańskiego było właśnie następstwem posiadanych kognitywnych kompetencji przez człowieka.

Możemy przyjąć, że kompetencje przyszłości, to przede wszystkim kompetencje kognitywne, do których można zaliczyć m.in:

• odkrywanie sensu i nadawanie znaczenia,

• inteligencja społeczna,

• niekonwencjonalne i adaptacyjne myślenie,

• transdyscyplinarność,

• myślenie projektowe,

• zarządzanie obciążeniem kognitywnym,

• wirtualną współpracę,

• umiejętność uczenia się,

• szerokokontekstowość,

• autorefleksję,

• inteligencję emocjonalną,

• ekologiczność,

• oraz zmiennoogniskowość.

Pożądane kompetencje przez rynek pracy mają swoje odzwierciedlenie w zmianach w zakresie popularnych zawodów podczas danego okresu.

Jeszcze nie tak dawno najpopularniejsze zawody określano akronimem STEM (science, technology, engineering, mathematics), czyli były związane z naukami ścisłymi, technologią, inżynierią i matematyką. Obecnie nowym akronim  określającym najbardziej pożądane zawody jest  SMAC (social, mobile, analytics, cloud). Są one związane z kwestiami społecznymi, technologiami mobilnymi, analityką oraz cyberświatem. Zmiany te mają potwierdzenie w przykładach opisanych w niniejszym artykule.

Więcej o zmianach w książce Bartosza Sobotki Kompetencje jutra, czyli czego rzeczywistość będzie wymagała od naszych dzieci >>

Jednym z efektów nadchodzących zmian będzie także zmiana produktów (wyrobów i usług), które będą pożądane przez człowieka (konsumenta). Będą to doświadczenie i emocje. Koszt innych, tradycyjnych produktów i usług znacznie się obniży z uwagi na szerokie wykorzystanie nowoczesnych technologii. W chwili obecnej to właśnie emocje (od łac. e movere  – w ruchu, czyli stan poruszenia umysłu) prawdopodobnie odróżniają nas od maszyn. Jednakże czy powstanie Superinteligencji (inteligencji, która przewyższy poziomem inteligencji całą ludzkość) zmieni ten stan rzeczy?

Zmiany w edukacji

Obecnie zmienia się nie tylko pracę, ale i zawód w przeciągu swojego życia kilka, kilkanaście razy. Z uwagi na zachodzące zmiany technologiczne człowiek musi nieustannie dostosowywać swoje kompetencje i kwalifikacje do wyzwań rynku pracy. Ich źródłem są także zmiany społeczne, które tak samo szybko zachodzą we współczesnym świecie. Zdobywanie kompetencji, a tym samym edukacja powinna zatem nie tylko korespondować z przedstawionymi powyżej pryncypiami Przemysłu 4.0, ale przede wszystkim powinna mieć charakter przyrostowy.

Uczenie addytywne  to model polegający na nieustannym procesie uzupełniania kompetencji wg potrzeb zmieniającej się rzeczywistości.

Czy jeden format edukacji, jeden zestaw kompetencji powszechnych nazywanych kluczowymi można uznać za wystarczający? Albo co wydaje się bardziej istotne: czy metoda nauczania/zdobywania kompetencji przez człowieka może zostać taka sama jak……w okresie drugiej rewolucji przemysłowej.

Jeśli się dobrze zastanowimy to okaże się, większość szkół czerpie z klasycznego, XIX-wiecznego pruskiego modelu edukacji. W dalszym ciągu nauczyciel odgrywa wiodącą rolę, przedstawia się  obraz rzeczywistości jako wyizolowany ze świata zewnętrznego, a uczniów formatuje się do jednego, obowiązującego wzorca (na nieszczęście równając w dół).

Istotną zmianą, którą powinna przynieść nam okres nazywany jako czwarta rewolucja przemysłowa powinna być redefinicja nie tylko kluczowych kompetencji, ale co ważniejsze sposobu ich zdobywania. Proponowany zestaw kompetencji i model nauczania addytywnego to tylko pojedyncze elementy nowego systemu. Poruszane kwestie wymagają głębokiej debaty i analizy, dlatego zapraszam do lektury mojej książki: Kompetencje jutra, czyli czego przyszłość będzie wymagała od naszych dzieci.

Przeczytaj książkę Bartosza Sobotki

Kompetencje jutra, czyli czego rzeczywistość będzie wymagała od naszych dzieci.

Bartosz Sobotka – doktor nauk ekonomicznych (SGH), absolwent stosunków międzynarodowych na Uniwersytecie Warszawskim oraz prawa na UMCS. Dyrektor ds. Rozwoju w Syntea SA, zajmuje się integracją rynku pracy z sektorem edukacji w Polsce i krajach CEE.  Animator Sektorowej Rady ds. Kompetencji – Nowoczesne Usługi Biznesowe. Konsultant projektów dla sektora IT i edukacji w kontekście wdrażania idei smart city, budowy Społeczeństwa 4.0 oraz dostosowania oferty kształcenia uczelni do potrzeb rynku pracy, przede wszystkim dla sektora usług dla biznesu (Business Service Sector). Autor i współautor kilkudziesięciu publikacji (w tym pięciu książek) z dziedziny pomocy rozwojowej i jej efektywności, rozwoju lokalnego oraz zarządzania edukacją.

Zamów książkę Bartosza Sobotki Kompetencje jutra, czyli czego rzeczywistość będzie wymagała od naszych dzieci, która jest dostępna w naszym sklepie!

To pozycja obowiązkowa w dzisiejszych czasach, szczególnie dla młodszych pokoleń.

Przeczytaj i dowiedz się więcej o tym, w jaki sposób będziemy musieli dostosować się do tego, że świat jutra będzie światem zmiany, przepływu, od którego nie mamy co oczekiwać stałości.

Przejdź do książki »

– – –

[1] Umsetzungsempfehlungen für das Zukunfsprojekt Industrie 4.0, Bundesministerium für Bildung und Forschung, Berlin 2013, s. 18.

[2] https://www.spacex.com/news/2020/04/17/crew-demo-2-mission, (data dostępu: 21.04.2020).

[3] C. Frey, M. Osborne, The future of employment: How susceptible are jobs to computerisation?, “Technological Forecasting and Social Change”, 2013, 114: 254–280.

[4] M. Chui, J. Manyika, M. Miremendi, Four fundamentals of workplace automation, McKinsey Quarterly, Listopad 2015.

[5] PwC, Bot.Me: A revolutionary partnership, 2017, http://www.pwc.com/CISAI, (data dostępu: 21.04.2020).

[6] BCG – Boston Consulting Group (Hg.): Industry 4.0: The Future of Productivity and Growth in Manufacturing

Industries. München 2015.

[7] The Future of Jobs Report 2018 Centre for the New Economy and Society, World Economic Forum 2018.

[8] J. Bartkowski, Polityka w epoce postpracy [w:] ŚWIAT (bez) PRACY Podtytuł: Od Fordyzmu Do Czwartej Rewolucji Przemysłowej, J. Czarzasty, C. Kliszko (red.), SGH 2018, s. 91.